آسیای میانه حیات خلوت شاهان امیران وجهان کشایان در قارۀ آسیا بوده ،تمدن وفرهنگ غنی انباشته از اندیشه ها وعقاید ناب اسلامی ، در طول صده ها بزرگترین مدنیت وتمدن جهانی را بارآورده است .چنگیز خان با یوروش به خوارزم شاهیان ریشه وبنیاد امپراطوری بزرگ آسیایی مرکزی را در هم فروریخت وبر خرابه های آن سیستم نو بنیاد را بر مبنای تفکرات خویش بوجود آورد ،امیرتیمور گورگان شالودۀامپراطوری بزرگی را در جهان با مرکزیت
سمرقند که از شهرهای بزرگ آسیای میانه بود بنا نهاد دولت تیموریان هرات به رهبری سلطان حسین بایقراووزیر اعظم خراسان امیر علی شیرنوایی وبانوی دانشمند , ملکه گوهرشاد بیگم بزرگترین تمدن ورنسانس شرق را پایه گذاری نمودند ،دولت های سامانیان ,غزنویان ،صفاریان ،غوریان نیز امپراطورهای بزرگ و مدنیت های پیشرفته را در این دیاربه یادگار مانده اند زیرا امیران وامپرطوران بعد ازفروکش جنگ ها وکشمکش ها, توجه جدی به ساختارهای اجتماعی فرهنگی مبذول میداشتند, این امر فرهنگیان هنرمندان عرصۀ اجتماعی کلتوری را ,وا میداشت تاجهت رشد وارتقاء فرهنگ جامعه ،وایجاد معنویت اجتماعی خود سعی وتلاش جدی بعمل آرند ،این تحرکات وبازبینی پدیده های اجتماعی فضای جدیدی از تغیرات فرهنگی را به همراه میاورد ،دانشمندان وفرهنگیان در هر حالت اجتماعی بوجود آورندۀ معنویات اجتماعی زمان خود بوده ا ند ،ازاینکه در جامعه مردسالار حاکمیت وسیاد ت مردها در طول قرون کاملا فراگیر بوده, بناء در عرصۀ فرهنگی پیشگام و پیش کسوت بوده ا ند ،ازاین سبب در حوزهء تمدنی که ما زیست مینمایم نوابغ, شعرا وفرهنگیان زیادی پا برعرصه گذاشته اند, از جمله ابوریحان البیرونی رودکی سمرقندی ،ابوعلی سینای بلخی ،فردوسی طوسی،حافظ شیرازی ،ناصر خسروبلخی ،مولانا جلاالدین محمد بلخی رومی ،خیام ,ابونصرفارابی ،امیرعلی شیر نوایی ،مخدوم قلی فراغی ، رحمان بابا,جامی وخواجه عبدالله انصاری وصدها شاعر ونویسندۀدیگر را میتوان نام برد.
اما در عرصۀ ادبیات ،شعروهنر حضورزنان نسبت قیودات جوی حاکم جامعه نهایت کم رنگ بوده زنان نتوانسته اند مثل مردان در ازمنۀ تاریخی حضور فعال یابند ودر عرصه شعر وهنر وفرهنگ دست به ایجادیات زیاد زنند, اگر زنی هم در عرصۀاد بیات پای در عرصۀشعری گذاشته معمولا از خانواده های شاهان وامیران وا مرای محل بوده اند ،که از آن جمله رابعه بلخی پیش کسوت شعری زنان در حوزۀ تمدنی ما میباشد .عشق سوزان وآتشین رابعه وابراز رازهای قلبی این زن شاعر ودانشمند شهرۀ آفاق گردید, ورابعه هم مظلومانه باری سنگین این قیود اجتماعی را بدوش کشیده, وبه شهادت رسید وبا قطرات خون خویش احساس وعواطف اش را حک دیوار زندان نمود.. به همینکونه.نادره بیگیم زنی بود که در داخل حرم شاهان وامیران با همه قیودات استبداد قرون گذشته در عرصۀادبیات اوزبکی ترکی جهت رشد وبالندگی شعری این زبان همت گماشت ودر این راستا,عقاید خویش را با شجاعت بیان میداشت, نادره بیگم در کلیه اشعارش مسایل اجتماعی اخلاقی را به بحث وتدقیق گرفته , آثارگرانبها و جاویدان به یادگار گذاشته است .
ای صبا راز دلیمنی بیخبر یاریمغه ایت
درد لیغ, کونگلوم نینگ, احوالینی, دلداریمغه ایت
هجر درد یدین, یورا کده ,قالدی داغ, اوستیده داغ
شرح ایتیب, بوما جرانی, لاله رخسار یمغه ایت
فرقت ایچره, توشتی,سودای زلیخا باشیمه
قیمت یوسف بها تاپتی ,خریداریمغه ایت
لطف ایتیب, سور سامینی حا لیمدین اول نا مهربان
اولدی هجر انینگده د یب،یاروفاداریمغه ایت
مطالعه اشعار نادره بیگم نمایانگر وضیعت وحالت خاص محیط اجتماعی اواست ,اوباسوزوگداز از فراق وازهجران وجدایی ها شکایت میکند ,, اشعار وی مملوازهجروفراق دایمی است ,نادره بیگم که دراداره وگردانندگی دولت امارت قوقند سهم فعال داشت ,بعدازمرگ همسر با بیمهری پسر بزرگ خودکه جانشین پدر بود, مواجه گشت, خودسری وحرکات نادرست پسر باعث طغیان وشورش های زیاد گردیده, وسرانجام مشکل ودشواری زیاد فرا را اداره ی کشور شد,.وتلاش های نادره بیگم جهت اصلاح امور دولت به جای نرسید, شدت بحران سیاسی سر انجام زمینه ی سقوط امارت فرغانه فراهم نمود.
لشکر کشی ها وهجوم شاهان وسلاطین ماو رالنهر یکی برعلیۀ دیگری باعث جنگ ها وکشمکش های خونین گردید, امیر نصرالله امیر بخارا با سرشت استبدادی که داشت به مقر فرماندهی امارت فرغانه را که پسر بزرگ نادره بیگم بدوش داشت یوروش برده, داروندار قوقندیان را به یغما برد ,وباقتل وکشتار خانوادۀنادره بیگم مرتکب جنایت بزرگ تاریخی گردید ونادره بیگم با تقاضاها والتماس های زیاد نتوانست کشتار کودکان امیرقوقند را مانع گردد وسرانجام نادره بیگم چون رابعۀ بلخی مظلومانه به شهادت رسید .
یاد بود از نادره بیگم آغازوهمایش است جهت معرفی زنان سخنور دیگر که به شکل پوشیده ومستور مخفی سخن گفته اند .واثار جاویدان چون نادره بیگم به یادگارمانده اند,ازجانب شورای زنان جنبش ملی اسلامی افغانستان ادامه خواهد یافت,وازحسن توجه الحاج سترجنرال عبدالرشید دوستم رهبر وبنیان گذار جنبش ملی اسلامی افغانستان درقسمت رشد وفعالیت فرهنگ درکشورابراز امتنان مینمایم
آصفه صبا
فدراسیون تورکان افغانستان
