جهت دیدار از سنگ نگاره های محوطه های متعدد مشگین شهر . در تاریخ 26/3/1388 وارد آن شهر شدیم ، ضمن هماهنگی با رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشگین شهر، قرار شد فردا صبح از محوطه های مکشوفه آن دیار باز دید داشته باشیم. ساعت 10 صبح 27/3/ 88.به اتفاق دوتن از کارشناسان میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی راهی محوطه‌های مورد نظر شدیم که شرح آنها در زیر آورده شده است.
گروه پژوهشی سنگ نگاره های مشگین شهر. از راست به چپ کارشناسان میراث فرهنگی مشگین شهر، آقایان سیاوش عبدالهی، مسعود ناقلی، نگارنده و آقای اکبری راننده میراث فرهنگی
1-محوطه شیخ مدی: ساعت 37/12وارد محوطه شیخ مدی شدیم . این محوطه در 75 کیلومتری شمال مشگین شهر و در بخش مراد لو واقع شده است. فاصله این محوطه تا رودخانه قره سو 200متر است که سنگ نگاره ها در شرق آن واقع شده اند.
از فاصله ی دور یک تپه در جنوب شرق رودخانه مذکور به چشم می خورد که پوشیده از سنگ های گرد است ، وقتی کمی جلوتر برویم بر روی همین سنگ های گرد، نقش های متعددی را مشاهده خواهیم کرد که از زیبایی خاصی برخوردارند. طبق معمول اولین نقش هایی که هر بیننده ای می بیند، نقش های متعددی از بزکوهی است که بر روی سنگ های گرد بزرگ وکوچک حک شده اند، نقش هایی با طرح ها و مضامین یکنواخت در کل ایران و حتی بعضی کشورهای همسایه ایران!
تخته سنگی گرد که اطراف آن پر از نقوش بزکوهی است.محل: محوطه شیخ مدی مشگین شهر عکاس:محمد ناصری فرد تاریخ : بهار88
بیشترین نقش های تکراری همان طور که ذکر شد و انتظار می رفت بزهای کوهی با شاخ های پیچ خورده و سمبلیک بود (نماد آب خواهی، زایندگی و بار وری ). بر روی کلیه سنگ های گردی که ما موفق به دیدار از آنها شدیم بزهای کوهی با ابعاد و طرح های مختلف وجود داشت که با ضربه زدن های دقیق کوبشی(Pecking) حک شده (petroglyph) بودند که با توجه به قدمت و جهت بوم ها، دارای رنگ های مختلف بودند، نقش هایی که بر روی بوم های روبه جهت غرب و شمال غرب و حتی با شیب های تند بودند، رنگ های اغلب آنها تیره و هم رنگ بستر شده بود و نقش هایی که جهت آنها رو به سمت شرق و جنوب شرق بود، به رنگ‌های نخودی پر رنگ و کم رنگ در آمده بودند. هربیننده ای که ذهنیتی مسبوق به سابقه از موضوع نداشته باشد، نقش‌های سیاه شده را کهن تر می انگارند، در صورتی که همیشه این طور نیست. قبلاً در خصوص آنها توضیح مبسوط داده‌ایم. نقش های روی بسترهای صاف و مسطح آنقدرکم رنگ و فرسوده شده بودند که به سختی قابل تشخیص بودند.
یک بوم با نقوش بزکوهی با طرح ها و اندازه های مختلف که طی دوران مختلف حک شده اند و نقش یک انسان. محل: محوطه شیخ مدی مشگین شهر عکاس:محمد ناصری فرد تاریخ : بهار88
بیش از 90 در صد نقش ها در این محوطه بزکوهی است و به طور موردی نقش هایی از انسان درحالت های شکار باکمان، سواره ، در حال اجرای رفتارهای موزون و جادوگرانه ، نمادهای استیلیزه شده بزکوهی و نشان های خط ایلامی و... به چشم می خورد.
تعداد تقریبی نقوش قابل مشاهده بیش ده ها مورد است. این محوطه در مقایسه با دیگر محوطه های منطقه از بیشترین آثار حکاکی برخوردار است. قدمت آنها با توجه به نمونه های مکشوفه در جمهوری آذربایجان (قوبستان) و دیگر نقاط ایران به هزاره‌های دوم تا پنجم قبل از میلاد متغیر است که جهت قطعیت باید از تکنولوژی طیف سنجی شتاب دهنده کمک بگیریم.
2- محوطه شهریری:
این محوطه در 35 کیلومتری جاده مشگین شهر به اردبیل و در شمال شرق مشگین شهر و یک کیلومتری روستای پیرازمیان واقع شده است.
این محوطه نیز درکنار رودخانه قره سو واقع است که بر روی سنگ های اطراف آن سنگ نگاره های متعددی با طرح و ابعاد مختلف حک شده است. کلیه نقوش به وجود آمده بر اثر ضربه زدن های منظم و دقیقی است که با سنگ های سخت، استخوان حیوانات و فلزات سخت به وجود آمده اند.
سنگ قبرهای کهن که برآنها نقش انسان هایی بدون دهان و موهای بلند و ظاهراً شمشیر. محل: محوطه شهریری مشگین شهر . عکاس:محمد ناصری فرد . تاریخ : بهار88
نقش هایی از بزکوهی، انسان درحالت های مختلف و چندین نقش نامشخص دیگر قابل مشاهده اند، تعداد آنها محدود است . لازم به ذکر است که درنزدیکی های همین محوطه، سنگ قبرهایی با نقش هایی یک نواخت از چهره انسان هایی که دهان ندارند دیده می شود که از زیباترین آثار بجا مانده از اعصار کهن این سرزمین پر رمز و راز می باشند. ابعاد آنها از 2مترتا 40 سانتیمتر متغیر است و تعداد تقریبی آنها به بیش از یکصد مورد می رسد.
3- محوطه قره قلعه گللر محمدحسن:
این محوطه در بخش مرکزی و در14 کیلومتری ضلع غربی مشگین شهر واقع شده است. در این محوطه بر روی تخته سنگی بزرگ نقش‌هایی از بزکوهی، انسان و دیگر جانداران به چشم می خورد ، تعداد آنها کم تر از ده مورد است که دوره حکاکی آنها همگون دیگرمحوطه های مکشوفه در آن دیار است.
4- محوطه روستای ملالو:
این محوطه در بخش مراد لو و در46 کیلومتری شمال مشگین شهر واقع است. بیش از ده ها مورد نقوش در آنجا کشف شده است که بیشترین نقوش بزکوهی است. دوره تاریخی آنها همگون با محوطه شیخ مدی است. لازم به ذکر است که بوم های سنگ نگاره های این محوطه هم، مانند محوطه ی شیخ مدی گرد هستند .
یک بوم بانقوش بزکوهی و استیلیزه شده آنها ( یک نوع خط سطری). محل: محوطه شیخ مدی مشگین شهر. عکاس:محمد ناصری فرد . تاریخ : بهار88
5- محوطه روستای مشیران:
این محوطه جزو بخش مراد پور است و تقریباً در 70 کیلومتری شمال مشگین شهر واقع شده است. در کوه های نزدیک به رودخانه قره سو، بوم های صافی وجود دارد که طی دوره های طولانی بر آنها نقش آفرینی شده است، نقش هایی که هر کدام از آنها نمایانگر پیامی ژرف از زندگی انسان هایی از کهن ترین ادوار است.
بوم ها در اینجا بسیار صاف و صیقلی می باشند که بیشترین نقش های موجود بر آنها بزکوهی است. تنوع نقوش در آن کم است. از دامنه تا ارتفاع کوه های کم ارتفاع نقش های بزکوهی وجود دارد.
نقش یک بزکوهی باتکنیک هنری قوی و انتزاعی محل: محوطه شیخ مدی مشگین شهر عکاس:محمد ناصری فرد تاریخ : بهار88
این نقوش طی دوره های طولانی از هم حک شده اند، بعضی از آنها به سختی قابل مشاهده اند. تعداد تقریبی آنها بیش از ده‌ها مورد است که قدمت آنها از هزاره اول تا پنجم ق.م متفاوت است. بزرگترین آنها 18 سانتیمتر و کوچک ترین آنها به 4 سانتیمتر می رسد. عمق حکاکی های مورد مشاهده از کمتر از1تا 3 میلیمتر متفاوت است.
یک بوم با نقش های فراوان وکهن. محل: محوطه روستای مشیران مشگین شهر عکاس:محمد ناصری فرد تاریخ : بهار88
درپایان جای دارد از همکاری خوب اداره میراث فرهنگی مشگین شهر، بویژه جناب آقای محرم جعفری رئیس اداره و کارشناسان محترم آن اداره آقایان سیاوش عبدالهی و مسعود ناقلی و راننده ی آن عزیزان جناب آقای میرصفر اکبری تشکر و قدر دانی خودمان را داشته باشیم.
با احترام- محمد ناصری فرد 28/3/88
سنگ نگاره های مشکین شهر 2
مشکین شهریکی ازشهرهای استان اردبیل و جزء اقلیم کلی آذربایجان ایران است .
سنگ نگاره های کشف شده ی آن دیار شباهت های بی تردیدی با نمونه سنگ نگاره های مکشوفه ی منطقه ی ارسباران درآذربایجان شرقی و همین طور مناطق سونگون، گغاما، بویژه قوبستان در جمهوری آذربایجان دارد. سنگ نگاره های مناطق عمومی آذربایجان ایران و جمهوری آذربایجان شباهت های ظاهری بسیارقریب به هم دارند به طوری که گویی همه ی نقوش موجود در مناطق کلی آذربایجان ایران و جمهوری آذربایجان طی یک دوره و توسط یک هنرمند با یک سبک و طرح حکاکی شده اند، در صورتی که قدمت آنها براساس سال یابی نمونه های مشابه درجمهوری آذربایجان بین 4 تا 8 هزار سال است . نمونه های موجود درایران و قوبستان دقیقاً براساس یک فلسفه ی اعتقادی حک شده اند. بیشترین نقوش حکاکی شده بزکوهی است ، چرا بزکوهی ؟ چون و چرایی آن به ایران باستان برمی گردد که بزکوهی نمادی ازیک فرشته و برگرفته از اسطوره ی کهن است.
در مطالعاتی که آقای دکتر جلاالدین رفیع فر بر روی سنگ نگاره های ارسباران در آذربایجان شرقی انجام دادند،[1]نمونه های کشف شده درارسباران با نمونه های کشف شده در مشکین شهر بویژه در منطقه ی ارجق(ارشق) که دومحوطه ی مجزا و نزدیک به محوطه ی باستانی شهریری در سمت راست و چپ رودخانه ی قره سو می باشند شباهت بسیار دارند.
این نمونه با نمونه های مکشوفه در نقاط دیگر آنقدر شبیه به یکدیگرند که به سختی از هم قابل تفکیک می باشند. ما اصطلاحاً آنها را نمونه های مناطق عمومی آذربایجان ایران می گوییم، تا مقایسه ی آنها با کشورهای همسایه سهل تر باشد. طرح حکاکی ها با سنگ نگاره های کشور های : پاکستان (گرام شال) ترکیه (یازیلی کایلی)، قزاقستان (تام گلی تاس و کول ژاباسی) ، ازبکستان (سارمیش)، قرقیزستان (چولپونانا ) ، افغانستان (هزارسم) ، جمهوری آذربایجان (قوبستان ) ، تاجیکستان ، ارمنستان (گغاما) مصر ، عراق و یمن، همگونی ظاهری و حتی پیامی مشترک با تعدادی از کشوری مذکور دارند. این، نشان از گستره ی فرهنگی و تمدن مشابه و کهن در سر زمین های بسیار دور از هم دارد.
با توجه به نمونه های مشابه سالیابی شده درارسباران و کشورهای همسایه که ذکر آنها رفت، قدمت بعضی ازآنها حداقل بین 5- 8 هزارسال ق.م. است که این قدمت با توجه به نمونه های سالیابی شده دراکثر کشورهای مذکور، بستر مناسبی جهت رواج صنعت توریسم و اکوتوریسم در آن دیارمی تواند باشد. این دیار با توجه به ظرفیت های متنوع دیگر ، جایگاهی مناسب و رفیع جهت اشتغال زایی است . سنگ نگاره های مشکین شهر نیاز مند پژوهش های بیشتری است . جهت کشف نمونه های ارزنده ی دیگر، حفاظت ازآنها دربرابر سرمای شدید و افراد ناآگاه امری جدی محسوب می شود .
[1] - قسمتی ازمقاله هنر صخره ای در شمال غرب ایران، (سنگ نگاره های هوندرا ، لقلان)- ازمجموعه مقالات همایش بین الملی باستان شناسی ایران ،
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر