نوروز قدیمی ترین جشن مردم آذربایجان

نوروز قدیمی ترین جشن مردم آذربایجان

 14.03.10

شبکه های اجتماعی

• بالاترین
• دنباله
• Digg
• del.licio.us
• Yahoo Buzz
• Facebook
• StumbleUpon

برگزاری جشن باستانی نوروز در آذربایجان، از زمان های بسیار کهن مرسوم بوده است. بنا بر یافته های باستان شناسی اخیر، قدمت پهنه جغرافیایی آذربایجان به ٨ هزار سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد. بنا بر کنکاشی که از این دوران کهن درآذربایجان به دست آمده، نوروز از دیرباز در این سرزمین و دیگر مناطق ترک زبان جشن گرفته و گرامی داشته شده است.

به باور اقوام آذری، نوروز از ابداعات کشاورزان اولیه است. آن ها معتقدند با تکامل عقلی انسان، کشاورزی به وجود آمد. بعدها این کشاورزان در دوران سلطنت سلسله اشکانیان که ترک تبار بودند در فصل بهار، چند روز پیش از«نوروز» در صحن دربار، ١٢ ستون از خشت خام برپا می کردند و بر بالای هر ستون نوعی از غلات مانند گندم، جو، ماش، عدس، ذرت و غیره را می رویاندند تا بدانند در سالی که در پیش است کدام یک بهتر می روید ومحصولش فراوان تر است.

پس از رواج کامل آیین زرتشت، سه ظرف سبزی به نشانه سه اصل بنیادین پیام زرتشت یعنی پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک، در خوان نوروزی جای میگرفتند. به این صورت جشن باستانی نوروز که سال ها پیش از میلاد مسیح در آذربایجان برگزار می شده، موجب رواج احساسات بشر دوستانه و جهان بینی بوده است. در اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، نوروز جشن ستایش رویش طبیعت و جشن زندگانی و حیات است. نوروز هم چنین سرچشمه  فراوانی کشت و سرآغاز تندرستی و برکت و وفور است. در خانه ها نيز گفته اند که هفت نوع سبزی می کاشتند تا آن را که بهتر می رويد بشناسند.

زرشت خود عامل مهمی در گسترش کشاورزی در آذربایجان بوده است. قید شدن نوروز در سالنامه زرتشت به ۴ هزار سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. پيروان آيين زرتشت را عقيده بر آن است که در روز ششم ماه فروردين، زرتشت توفيق يافت که با خداوند مناجات کند، لذا اين روز را به نام «نوروز» جشن می گرفتند.

در قرن نهم پیش از میلاد مسیح، دولت «تورک ماننا» که از ممالک متمدن مشرق زمین بود در کشاورزی به پیشرفت های فراوانی دست یافته بود. اهالی این دولت با اهالی دول دیگر عید بهار را به صورتی باشکوهی جشن گرفته و مراسم آن را اجرا می کردند.

نظام الملک در سیاستنامه خود نوروز را جشنی مردمی و جشن ملت بر می شمارد. تقویم ١٢ حیوانی ترکان نیز بر اساس ماه های سال به گردش در می آمد و نهایتا در عید نوروز این گردش تجدید می شد.

در «دیوان لغات الترک» محمود کاشقیرلی نیز در مورد آداب و رسوم مربوط به نوروز در میان ترکان می توان به وفور مطالبی را مشاهده کرد که از نوروز به عنوان یکی از بزرگترین جشن های ملت ترک علی الخصوص ترکان آذربایجان نام برده شده است: «در این جشن ملت ترک لباس های نو می پوشیدند و به اجرای مراسم سنتی و ملی چون اجرای حرکات پهلوانی، ایجاد آتش در اجاق ها، اجرای رقص، طبخ غذاهای متنوع، ایجاد محافل ادبی و هنری، اجرای موسیقی و ترانه های اصیل به وسیله سازهای ملی آذربایجان همچون کمانچه – تار قوپوز، نوشتن نوروز نامه، یاد کردن از قهرمانان و شخصیت های مختلف ملت ترک و تجدید عهد و پیمان با خالق هستی بخش و الهه های مربوط به آب و آتش تا که در دوره امپراطوری مادران –آنا خاقانلیقی- در عصر سنگ به وجود آمده بوده است.

در میان اقوام ترک تبار ایرانی، پختن سمنوی نوروزی به عنوان غذای لذیذی که پس از طبح میان خویشان و همسایگان تقسیم می شود و نهادن آن بر سر سفره هفت سین سمبلی است از سرسبزی و طراوت که برکت به همراه می آورد. در نمونه های باقی مانده از ادبيات شفاهی يا فلكلور، اشعار و داستان های بسياری وجود دارد كه به طور مستقيم يا غير مستقيم، نوروز و ايام آن نقش مهمي در روند ماجرا ايفا می كنند. مراسم سمنو پزان نیز در آذربایجان اجرا می شود و در مورد آن ترانه هایی خوانده می شود و متناسب با آن رقصی نیز اجرا می شود. پس از دوره صفويه در زمان افشاريه و قاجاريه، نوروز همچنان گرامی و محترم ماند و حکومت ها نه تنها سر ستيز با آن نداشتند بلکه در رونق آن سعی می کردند.

مراسم (چهارشنبه سوری) نیز از مراسم کهن آذربایجان می باشد که در اسفند ماه آن را اجرا می کنند.  

جوانان و نوجوانان آذربايجانی با برداشتن شال يا توبره‌ ای در چهارشنبه سوری خود را برای  اجرای اين رسم قديمی آماده می ‌كنند و اغلب با تاريكی هوا به خانه دوست و آشنا و فاميل و حتی ديگران می ‌روند و شال خود را آويزان می ‌كنند، به طوری كه ديده نشوند.

در گذشته اكثر خانه‌ها در سقف دريچه‌ای برای تهويه داشتند و معمولا شال از آن قسمت آويزان می‌شد، تا صاحبخانه هديه‌ای را در آن بپيچد. اما امروزه اين رسم حالتی ديگر يافته است. برای مثال در را می ‌كوبند و وقتی صاحبخانه در را باز كرد بدون ديده شدن بخشی از شال را به داخل خانه می اندازند و در حاليكه‌ گوشه‌ شال را در دست دارند در را به روی صاحب‌خانه می ‌بندند و بعد از گرفتن هديه شال را برداشته فرار می ‌كنند.هديه‌ گذاشته شده در داخل شال می ‌تواند چيزهای مختلفی باشد كه از آن جمله می ‌توان به انواع شيرينی و آجيل چهارشنبه سوری و ميوه اشاره كرد.

زنان ترک چند روز قبل از چهارشنبه آخر سال به بازار می‌روند و برای سال جديد آيينه، كوزه سفالی، لباس نو و همچنين تنقلاتی از قبيل نخود، كشمش،‌ مغز گردو و بادام و غيره را خريداری می ‌نمايند.در شب چهارشنبه گروهی از جوانان در كوچه‌ها يا پشت‌ بام منازل خود مخصوصا در روستاها اقدام به افروختن آتش می‌ كنند و از روی آن می پرند. بعد از آن مراسم «شال اندازی» آغاز می شود. صاحبخانه طبق رسم معمول مقداری تنقلات يا پول، يكی دو دانه سيب سرخ يا تخم ‌مرغ آب پز شده كه در ميان پوست پياز آن را به رنگ سرخ در اورده‌اند را داخل شال گذاشته و با دعای خير و تكان دادن شال يا ريسمان دستمال آن‌ها را روانه می ‌كنند.

در همين شب گروهی از دختران دم بخت و آرزومند از روزنه بام‌ها يا كنار پنجره‌ها به فال گوش ايستاده و بعضی نيز بر سر چهار راه ها می ایستند تا به صحبت‌های عابرين گوش داده و نيت و حاجت خود را با توجه به گفته‌های آن‌ها تفسير و تعبير نمايند.

صبح روز چهارشنبه هم زمان با طلوع آفتاب، مردم شهرها و روستاها به چشمه سارها در دامن طبیعت می رفته  و ضمن شادی سه یا هفت بار از روی آب می پرند و برای خود در سال جدید آرزوی سلامتی می کنند. در این روز با اعتقاد بر این که آب ها هنگام تحویل سال از نو متولد می شوند، کوزه های کهنه خود را شکسته و کوزه های تازه را با آب پر می کنند. امروزه این رسوم از جمله شال اندازی و آب پر کردن در کوزها با  تغییرات فرهنگی که در جوامع شهری و روستایی بوجود آمده رنگ باخته و گاه حتی به دست فراموشی سپرده شده است.

http://www1.voanews.com/persian/news/special-reports/Nowruz/AzariNowrooz-2010-3-14-87617607.html