Doktor Ali Kafkasyalı’nın "İran türkləri" əsərinə bir baxış
Eyvaz Taha
Ali Kafkasyalı, İRAN TÜRKLƏRİ,
(İstanbul, Bilgəoğuz, 2010)
Türkıstan ilə Türkiyə arasında önəmli bir keçiş bölgəsi olan iran coğrafyası tarix buyunca olduğu kimi, indi də türksoylu insanların çoxluqda olduğu, əkəsəritin türkcə danışdığı, türk mədənitinin canlı bir şəkildə yaşadığı qədim bir türk yurdudur. Nə yazıq ki, Türkiyənin, hətta türk dunyasının, iran türklüyü haqqında yetərli bilgisi yoxdur. Halbukı bunlar Türkiyə və türk dünyasında cidiyyətlə dəyərləndirməlidir. Bu tarixi bir məsuiliyyət olduğu qədər türklüyün gələcəyı üçün də çox önəmlidir.
Yuxarıdakı cümələləri ehətiva edən sayın Ali Kafkasyalının "İran türkləri" əsəri böyük bir zəhmətin nəticəsidir. Doğrudur Güneydə ustad Yəhya Şeyda’nın "Ədəbiyyat ocağı"ından başlanmış irili-xırdalı bir neçə antologyianın şahidi olmuşuq. Amma ustad Kafkasyalı bamـbaşqa bir kitab ortaya qüyəmüşdür. Həm meyədani, həm də nəzəri geniş axtarışların sunucunda yazılmış "iran türkləri" kitabı iran adlanan çərçivədəki bütün türk ellərinin mədəni-bədii görünüşünü canlandırmışdı. Kitabda yer alan türk dilli ədəbiyyat və incəsənət barəsində heç bir analız getəmir, əsərlərin bədii seçəkinlikləri yetərincə uzə çixəmir. Amma kitabın amacı bu deyyl, yazar yığcam ensikəlüpedik bılgıləri tarixi ardıcıllıqla çatdırıraraq, xırda sahəli araşdırmalara böyük yol açır.
Kitabı hyat qapımın astanasında postçudan alar-almaz quruyub qaldım. İrı həcəmli bir əsərlə qarşılaşdığımdan şayrmamışdım, unu varaqlayarkən heyərtədətan gözəlrim kələmə çıxmışdı. İşıq sürəti ilə irəli şutuın bir dünyada, yeddi yuzdən artıq yazılı, undan da artıq canlı qaynağa söyəkənn mın səhyıfəlik bir kitab bu sadəliyə yazıla bilməzədi. Elmi yetəkinlikdən əlavə sarsılmaz iradə və böyük vaxt istəyır. Kitabda əlbətə çatışmazlıqlar və kıçık yanlışlıqlaru da vardır ki, unun əhatəli ulduğuna qayıdır.
Guman edirəm ustad əli qafqazyalı söyələdiyi tarixi məsevəlitin öhədəsindən gələrək bizi özümüzlə yenidən tanış etəmişdir. Əlləri ağrımasın
تورکیستان ایله تورکیه آراسیندا اؤنملی بیر کئچیش بؤلگه‌سی اولان ایران جوغرافیاسی تاریخ بویونجا اولدوغو کیمی، ایندی ده تورک‌سویلو اینسان‌لارین چوخلوقدا اولدوغو، اکثریتین تورکجه دانیشدیغی، تورک مدنیتی‌نین جانلی بیر شکیلده یاشادیغی قدیم بیر تورک یوردودور. نه یازیق کی، تورکیه‌نین، حتتا تورک دونیاسی‌نین، ایران تورکلویو حاققیندا یئترلی بیلگیسی یوخدور. حالبوکی بونلار تورکیه و تورک دونیاسیندا جیددییت‌له دیرلندیرمه‌لی‌دیر. بو تاریخی بیر مسئولیت اولدوغو قده‌‌ر تورکلویون گله‌جه‌یی اوچون ده چوخ اؤنملی‌دیر.
یوخاریداکی جومله‌لری ائحتیوا ائدن اوستاد علی قافقازیالی‌نین "ایران تورک‌لری" اثری بؤیوک بیر زحمتین نتیجه‌سی‌دیر. دوغرودور گونئیده اوستاد یحیا شیدانین "ادبیات اوجاغی"یندان باشلانمیش ایریلی‌ـخیردالی بیر نئچه آنتولوگییانین شاهیدی اولموشوق. آمما اوستاد قافقازیلی بام‌ـباشقا بیر کیتاب اورتایا قویموشدور. هم مئیدانی، هم ده نظری گئنیش آختاریش‌لارین سونوجوندا یازیلمیش "ایران تورک‌لری" کیتابی، ایران آدلانان چرچیوه‌ده‌کی بوتون تورک ائل‌لری‌نین مدنی‌ـبدیعی گؤرونوشونو جانلاندیرمیشدی. کیتابدا یئر آلان تورک دیللی ادبیات و اینجه‌صنعت باره‌سینده هئچ بیر آنالیز گئتمیر، اثرلرین بدیعی سئچکین‌لیک‌لری یئترینجه اوزه چیخمیر. آمما کیتابین آماجی بو دئییل، یازار ییغجام ائنسیکلوپئدیک بیلگی‌لری تاریخی آردیجیللیق‌لا چاتدیریراراق، خیردا ساحه‌لی آراشدیرمالارا بؤیوک یول آچیر.
کیتابی حیاط قاپیمین آستاناسیندا پُستچودان آلارـ‌آلماز قورویوب قالدیم. ایری حجملی بیر اثرله قارشیلاشدیغیمدان شاشیرمامیشدیم، اونو واراقلایارکن حئیرتدتان گؤزلریم کلله‌مه چیخمیشدی. ایشیق سورعتی ایله ایره‌لی شوتوین şütüyən بیر دونیادا، یئددی یوزدن آرتیق یازیلی، اوندان دا آرتیق جانلی قایناغا سؤیکه‌نن مین صحیفه‌لیک بیر کیتاب بو سا‌ده‌لییه یازیلا بیلمزدی. بو گیریشیم علمی یئتکین‌لیکدن علاوه سارسیلماز ایراده و بؤیوک واخت ایسته‌ییر. کیتابدا البته چاتیشمازلیق‌لار و کیچیک یانلیشلیق‌لار دا واردیر. اؤرنه‌یین کیتابدا بعضی چیخیش‌لارین و بیلدیریش‌لرین تام متنی گئدیب، حتتا بوتون ایمضالارین وئریلمه‌سی ده اونودولماییب. بونلارین اساسیندا مدنی‌ـ ایجتیماعی دوروم آنالیز ائدیله بیلردی، بیلدیریش‌لرین متنی اتک یازییا و یا داها یاخشی‌سی آرتیرما کیمی کیتابین سونونا کؤچوروله بیلردی.
گومان ائدیرم اوستاد علی قافقازیالی سؤیله‌دییی تاریخی مسئولیتین عؤهده‌سیندن گله‌رک بیزی اؤزوموزله یئنیدن تانیش ائتمیشدیر. ال‌لری آغریماسین.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر