شهر تبریز پایتخت ایلدنیزیان، آق قویونلوها و قره قویونلوها

آراز سولدوز:
 شمس الدین ائلدنيز والی دولت سلجوقیان عراق در آذربایجان، دولت ایلدنیزیان را درسال ۱۱۴۶ تاسیس کرد. دولت ایلدنیزیان که دیگر شهرهایش نخجوان و گنجه بود، در اواخر قرن سیزدهم به صورت قدرتمندترین دولت منطقه درآمد.

فقط در سال ۱۲۲۵، به علت تسخیر تبریز از سوی خوارزمشاهیان، مجبور شد به این دولت ملحق گردد.

تبریز یکی از مهمترین شهرهای ترک بوده و یک مرکز بزرگ فرهنگی است. تبریز امروزه مرکز استان آذربایجان شرقی و چهارمین شهر بزرگ ایران میباشد. این شهر در دامنه های شمال کوه سهند، مابین دریاچه ارومیه و دریای خزر و در شمال غربی ایرا ن قرار داشته و از سطح دریا ۱۷۴۸ متر ارتفاع دارد.

در تقسیمات جغرافیایی امروز ایران، تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی است. تبدیل تبریز به یک شهر بزرگ، با فتح این شهر توسط طغرل بیگ سلطان سلجوقی در سال ۱۰۵۵ آغاز شده است.

این شهر که در سال ۱۲۳۰ از سوی مغولها استیلا گردید، پس از انتخاب به عنوان پایتخت ایلخانیان، اهمیت فراوانی یافت.

شهر در سال ۱۳۳۶ به دست جلایریان و در سال ۱۳۹۲ نیز به دست تیمور افتاد. سپس قره قویونلوها و آق قوبونلوها آن را به عنوان پایتخت انتخاب کردند و در سال ۱۵۰۰ نیز مرکز امپراطوری صفوی گردید.

تبریز در سال ۱۵۱۴از استانبول بزرگتر بوده و صاحب بیش از یک میلیون نفر جمعیت بود. این شهر در آن سالها یکی از شلوغترین مراکز مسکونی جهان محسوب می گردید. در خلال جنگ چالدران به سال ۱۵۱۴ یاووز سلطان سلیم یک بار و سپس نیز سلطان سلیمان قانونی یکی دیگر از پادشاهان عثمانی ۳ بار در سالهای ۱۵۳۴، ۱۵۳۵ و ۱۵۴۸ تبریز را تسخیر کردند. امپراطوران خاندان ترک صفوی پایتخت خود را از تبریز به شهر قزوین ، به دور از مرزهای عثمانی و سپس نیز به اصفهان انتقال دادند.

تبریز در بیست و دوم سپتامبر سال ۱۵۸۵ از سوی “Özdemir oğlu Osman paşa” تسخیر شده و به صورت مرکز عثمانی یکی از ایالات درآمد. این شهر در سال ۱۶۰۳ از سوی شاه عباس پس گرفته شد. در این دوره تبریز قریب ۵۵۰ هزار نفر جمعیت داشت. شهر مذکور در سال ۱۷۲۵ از سوی “Köprülü Mehmetzadepaşa” مجددا به خاکهای عثمانی ملحق گردیده و در ماه ژوئیه سال ۱۷۳۰ از طرفنادر شاه افشار پس گرفته شد.

گرچه تبریز که ۲۵ سال تحت حاکمیت عثمانیان قرار داشت در قرن ۱۹ ام افت و عقب ماندگی پیدا کرد، ولی باز هم ویژگی خود به عنوان یکی از یزرگترین مراکز ایران را حفظ نمود.

جمعیت تبریز در سال ۸۲۵، ۲۵۰ هزار نفر بوده و این رقم ما بین سالهای ۱۸۵۰ و ۱۸۷۵ به سطح ۱۸۳ هزار نفر کاهش یافت.

این هشر که در سالهای مابین ۱۹۰۸ و ۱۹۱۶ تحت اشغال روسها قرار گرفت، در سال ۱۹۱۸ از سوی کاظم کاربکیر فرمانده ترک تسخیر شده و سپس نیز در اواسط سال ۱۹۱۹ مجددا به ایران پس داده شده است.

در تاریخ تبریز به ۲۸۰۰ سال قبل از این می رسد. نام قدیمی این شهر به معنای محل اطراق ییلاق نشینان میباشد. شهر مذکور نزدیک به ۳ هزار سال از طوایف ترک کوچ نشین میزبانی کرده است.

در دوره سلسله ترک قاجار، تبریز پایتخت هم که نباشد، دومین شهر مهم ایران بود. برای جلوس بر تخت سلطنت قاجاریان، شاهزاده میبایست از تبریز می بود.

تبریز امروزه با جمعیتی قریب به دو میلیون نفر، یکی از بزرگترین شهرهای ترک نشین ایران میباشد.

اولین حکمران دولت قره قویونلوها که تبریز را به عنوان پایتخت انتخاب کرده و در سال ۱۳۶۵ در مناطق شرقی و جنوب شرقی ترکیه امروزی ایران و عراق تاسیس یافته بود، بایرام hoca میباشد.

“Kara Mehmet” پسر وی بعد از رسیدن به سلطنت، ارتوکیان را شکیت داده و ارتش تیمور را متوقف ساخت. او بعد از ورود به تبریز در سال ۱۳۸۸، این شهر را پایتخت اعلام نمود. بعد از “kara Mehmet”، “kara Yusuf” رهبری قره قویونلوها را در دست گرفته و به فتوحات بزرگی تحقق بخشید. در دوره زمامداری پسران “kara Yusuf”، دولت قره قویونلوها تضعیف گردیده، فقط با به سلطنت رسیدن جهان شاه در سال ۱۴۳۷ دولت مذکور به قدرت سابق خود دست یافت. جهان شاه در جنگ با اوزون حسن حکمران آق قویونلو در ماردین مغلوب گردید. در پی این شکست که در سال ۱۴۵۷ صورت گرفت، اوزون حسن قره قویونلوها را در سال ۱۴۱۹ به طور کل از میان برداشت.

از دولت آق قویونلو که در سال ۱۳۹۸ تاسیس یافت، به دلیل منسوب بودن به طایفه “bayındır” اوغوز، با نام دولت بایندریه نیز یاد میگردد. اولین رهبر آق قویونلوها تورعلی بیگ نام داشته و بعد از ولی نیز پسرش فخرالدین کوتلوبیگ اداره دولت را دست گرفته است. با مرگ فخرالدین کوتلو بیگ در سال ۱۳۸۹ پسرش احمد بیگ به اقتدار رسید.

بعد از “kara yülük Osman bey” که بانی حقیقی آق قویونلوها محسوب میگردد، اوزون حسن اقتدار را در دست گرفته است. اوزون حسن در کوتاه مدت آق قویونلوها را به یک دولت بزرگ مبدل ساخته و حاکمیت ایران، عراق، قفقاز و شرق ترکیه را در دست گرفت. وی تبریز را به عنوان مرکز دولت خود انتخاب کرده و با دولت عثمانی به مبارزه پرداخت. وی در جنگ با سلطان محمد فاتح پادشاه عثمانی در سال ۱۴۷۳، شکست را پذیرا گشته و به تبریز بازگشت. و سرانجام دولت آق قویونلو در سال ۱۵۰۲ از سوی صفویان از صحنه تاریخ پاک گردید.