ايگدير طائفه اي ترك در تركمنستان، ايران، آزربايجان و تركيه و نام يكي از طوائف ٢٤ گانه اوليه اوغوز ميباشد. اين كلمه به معاني نيكي، مردانگي، خوبي، بزرگ، برجسته، عالي، قهرمان، سركرده و غيره (ياخشيليق، ارليك، اييي، بؤيوك، اولو، ايگيت، باشخان، باهادير) آمده و گويا با ايگده-ايده (بيد) از بن ايگ-ايي به معني بوي خوش هم ريشه است. در سراسر آزربايجان (استانهاي آزربايجان شرقي، زنجان، آزربايجان غربي، اردبيل، ....)، خراسان و جنوب ايران دهها نام جغرافيائي تاريخي به نام ايگلي، ايگده، ايگدهلو، ايگدهليك و .... وجود دارد.
در روايات اوغوزي، ايگدير بهيگ، نام پسر بزرگ دنيزخان يكي از شش پسر اوغوزخان است. او اولين باشبوغ طائفه ايگدير، طائفه ٢١ ام منسوب به شاخه اوچ اوخ از ايچ اوغوزهاست. (اين طوائف عبارتند از ١- قينيق، ٢- قاييق (قايي)، ٣- بايندر (باييندير، بايندور)، ٤- ايوا (ييوا-ايوه، ييوه)، 5- سالغور (سالور، سالير)، ٦- افشار (آوشار)، ٧- بيگدلي (بگ تيلي، بگ دلي، بيديلي)، ٨- بوگدوز، ٩- بيات (بايات، باياد)، ١٠- يازقير (يازر، يازير، يازغير)، ١١- اينور (ايمور، ايمير)، ١٢- قارابولوك (قارا بؤلوك)، ١٣- آلكابولوك (آلقا بؤلوك)، ١٤- ايغدير (ايگدير، ييگدير)، ١5- اورگير (يورهگير، اورهگير)، ١٦- توتيركا (توترقا، دودورقا)، ١٧- اولايوندلوق (الايونتلي، آلايندلغ)، ١٨- توگر (تؤكر، دؤگر)، ١٩- بچهنك (پچنك، بجنك)، ٢٠- چووالدير (جولدر)، ٢١- چپني، ٢٢- چاروق (چاروقلو، چرقليغ)، ٢٣- ياپرلي ٢٤- قارقين). طايفه ايگدير قديمي ترين و ديرپاترين طايفه در بين اين اقوام به شمار مي رود و در كتيبه هاي يني سئي ـ اورخون (در تركستان- اويغورستان چين) از آن نام برده شده است. ايگدير همچنين نام يكي از داستانهاي جديدا بدست آمده سري حكايات دده قورقود ميباشد. حكايات دده قورقود مركب از دوازده داستان (واريانت آزربايجاني) بود كه با كشف پنج داستان جديد (واريانت تركمني) اكنون تعداد آنها به ١٧ رسيده است. داستانهاي جديد پيدا شده دده قورقود چنين اند: ١- ايگدير، ٢- ديش اوغوزلارين گهوهر خانليغينا قارشي گورهشي، ٣- اوغوزلارين حلاللاشماغي، ٤- تكه محهممهد، ٥- سالير قازان و ايت امجهك حيكايهسي. (سه داستان توسط آتا رحمانوف، دو داستان توسط نورميرات اسهن ميرادوف جمع آوري شده است.(
طائفه ايگدير هم مانند بسياري از طوائفي كه در دوره سلجوقيان به خاورميانه مهاجرت نموده بودند، به صورت وسيعي پراكنده شده است.[1]. ايغديرها در تشكل تباري خلق تركمن و ترك (ايران، آزربايجان، تركيه) نقش داشته اند.
در آزربايجان: در آزربايجان جنوبي در استان آزربايجان غربي شهري بنام ايگدير در ١٤ كيلومتري جنوب شرقي اورميه (در ساحل اورمو گؤلو – درياچه اورميه)، همينطور دو مركز جمعيتي به نامهاي آشاغي ايگدير (ايدير) و يوخاري ايگدير (ايدير) در استان اردبيل (در جوار جمهوري آزربايجان) وجود دارد. نام اوليه صخره مشهور به كاظيم خان داشي در درياچه اورميه نيز، "يكدر" بوده كه بعدها به "قيرخلار" (قرخلار) و از زمان غائله سيميتقو به "كاظيم خان داشي" مشهور شده است. بر خلاف ادعاهاي بي اساس رسمي، "يكدر" همان "ييگدير" تركي است و به معني يك عدد در! فارسي نيست.
در جنوب ايران- ايگدر اوباسي از ايل قشقائي: گروهي از ايگديرها، تيره اي (اوبا) از اويماق (طائفه) عمله از اتحاديه طوائف (ايل) تركان آزربايجاني جنوب ايران قشقائي را تشكيل ميدهند. در سال ١٩٥٨ اين اوبا از حدود ٤٠٠ خانوار (ائو) تشكيل شده بود. مانند ديگر اوباهاي عمله و كل قشقائيها، ايگديرها هم اصلا از نواحي شرق-مركزي تركيه بوده و قبل از اسكان در جنوب ايران مدتي در آزربايجان جنوبي و شمالي ساكن بوده اند. تيره ايگدير (ايگدر) از طائفه عمله به همراه اردكپان (؟)، صفيخاني و قتلور (قوتلو ؟)اخيرا و گويا با رضايت خود در دشت بكان در ١٤٠ كيلومتري شهرستان شيراز در استان فارس با ايجاد شهركي كه بدين منظور احداث شده است يكجانشين شده اند. يكي از رهبران قيام تركان آزربايجاني جنوب ايران بر عليه قواي انگليس در جنگ اول جهاني، "مسيح خان ايغدير" از اوباي ايگدر ايل قشقائي بوده است.
در تركيه: گروه ديگري از ايگديرها به سوي آنادولو رهسپار شده اند. در قرن١٦ در آناتولي ٤٣ روستا و ديگر اماكن با نام ايگدير وجود داشت. در ناحيه تارسوس، تيره اي (اوبا) به اسم اگدير در ميان گؤكچهلو ها و در اطراف آدانا، دو طائفه (اويماق) با همين نام و يك طائفه ايگدير ديگر جزء طائفه ساري حمزهلو موجود بود. همچنين بسياري از ايگديرها در پيرامون قاري تاش، گولنار و موت در ناحيه ايچ ائل ساكن شده بودند. برخي از اينها به طائفه بوز دوغان كه در مجاورت قوچ حيصار در آناتولي مركزي ساكن بود پيوسته اند. امروز هنوز ١٩ اسم جغرافيايي در تركيه با نام ايگدير در ولايات ايچ ائل، دنيزلي، مالاتيا، قارس، اسكي شهير، توكات، گوموشخانا، بورسا، آنكارا، چانقيري، كاستامانو، سامسون و اوردو وجود دارد.
بزرگترين مركز جمعيتي با نام ايگدير در تركيه، شهر ايگدير مركز استاني به همين نام در آزربايجان تركيه است.[2]جبار باغچه‌بان (عسكرزاده) بنيانگذار مدارس نابينايان و ناشنوايان در ايران مدتي فرماندار اين شهر آزربايجاني تركيه بوده است[3]. وي كه اصلا اهل شهر آزربايجاني و ترك نشين ايروان بود، با آغاز جنگ بين‌الملل اول و كشمكشهاي خونين ميان مسلمانان و ارامنه، به تركيه مهاجرت كرد. در آنجا، ابتدا تحويلدار و سپس فرماندار شهر ايگدير شد؛ ولي چندي بعد به قفقاز بازگشت. وي در ١٢٩٧ش، در شهر نوراشين، از توابع ايالت ترك نشين و آزربايجاني ايروان، مدرسه‌اي تأسيس كرد كه پس از اشغال شهر توسط ارمنييان و پاكسازي و اخراج اهالي ترك و بر اثر شدت گرفتن خونريزيها تعطيل شد و باغچه بان نيز به علت آشفتگي اوضاع با خانوادة خود در ١٢٩٨ به ايران مهاجرت نمود.
در تركمنستان: گروهي از ايگديرها در شمال شرق ايران امروزي در تركمنستان جنوبي ساكن شده و به اتحاد طائفه اي يوموت پيوسته اند، اما از نظر شجره سازماني از طايفه منطقه‌اي كه در آن هستند متمايزند. (در ميان شاخه هاي ايلات در جامعة كنوني تراكمه از ميان ٢٤ طايفه اوليه اغوز مي توان نام ١٢ طايفه را به وضوح مشاهده كرد. طوايف قايي، بايات، يازير (قاراداشلي)، دودورقه، آوشار، قارقين، باياندير، چاودير، سالير، ايمير، ايگدير، و ايوه (آغزي يوليق) در زمره اين طوايف تركمن كه در تركستان، افغانستان و نيز شمال ايران مي زيند به شمار مي آيند). در زبان تركمني مثلي وجود دارد كه آن نام دو طائفه اوليه اوغوز، ايمور و ايگدير ذكر ميشود: "آصلينگ آزسا ايمير آل، پألينگ آزسا ايگدير (= بهلكه) آل".
جمعيت طائفه كوچك ايگدير بين ٣٠٠ (چارلز ادوارد يئيت) تا ٧٠٠ خانوار (فيلد) تخمين زده شده است. اين گروه در نزديكي گنبد كاووس و خرابه هاي شهر قديمي جرجان و در ٩٥ كيلومتري شمال شرقي استرآباد زندگي مي كنند. امروز دو شهر به اسم آشاغي ايگدير و يوخاري ايگدير در ١٢ كيلومتري جنوب گنبدكاووس وجود دارد. ايگديرها كه به دليل دور بودن از مركز و مقامات دولتي، به شكل نافرمانترين و مستقلترين طوائف يوموت ذكر شده اند در طول قرن نوزده هيچگونه مالياتي به دولت تركي- آزربايجاني قاجار پرداخت نكرده اند.
گرچهيه هو!!!!
[1] براي كتابشناسي طائفه ايگدير به اين آدرس مراجعه كنيد
http://elxan.blogspot.com
[2] دو سايت مربوط به استان آزربايجاني ايگدير در تركيه: ايغدير و اييديرلي
http://akud76.sitemynet.com
http://www.igdirli.com
گوناذپورت
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر