«سلطان الشعرای عراق عجم» و «دده تیلیم خان» لقبی ایله آنیلان حکیم تیلیم خان، ساوه شهری‌نین تورک دیلینده یازیب یارادان شاعیرلریندن دیر. تیلیم خان ساوه، آوج، همدان، زنگان، قزوین، اراک، قم، بوئین زهرا، تاکستان تورکلری آراسیندا تانینمیش شاعیردیر. قومدان قزوینه کؤچ ـ قون ائدن شاهسئون‌لر و ایران گونئی‌لرینده یاشایان قاشقای ائل‌لری آراسیندا دا تیلیم خانین شعرلری یایقین دیر و شاهسئون اوزان‌لاری آرتیق تیلیم خانین شعرلریندن اوخویارلار.
حکیم تیلیم خان ساوانین مزلقان چای منطقه‌سینده یئرلشن مره‌غئی کندینده آنادان اولموش و 1176هـ ق/1763میلادی-1246هـ ق/1831میلادی ایللری آراسیندا یاشامیشدیر. تیلیم خان اؤز شعرلرینده اؤزوندن "تورکمن تیلیم" عنوانیلا یاد ائدیر
حکیم تیلیم خانین دیوانیندان چوخلو الیازمالار ساوا تورکلری‌نین اللرینده اولموشدور. مرحوم دکتر علی کمالی الیازمالار و بیاض‌لار اوستونده اوتوز ایل چالیشمیش و بیر مکمل دیوان ییغیشدیرمیشدیر آنجاق او نسخه‌نی چاپ ائتمه‌میشدن رحمته گئتدی. دکتر علی کمالی‌یه بو نسخه‌نی حاضیرلاماقدا میصیرقان‌لی اکبر خان رزاقی یاردیمچی اولموشدور. سون ایللرده تیلیم خانین کندلی‌سی اولان مره‌غئی‌لی مهندس اسدالله امیری جنابلاری طرفیندن حکیم تیلیم خان دیوانی عنوانیله بیرینجی جیلدی چاپ اولدو.
اؤلكه‌ميز عراق‌دير شهريميز ساوا
مزلقان چاييندان گؤتؤردؤم هاوا
عاشيقلار دردينه اِيلرم داوا
من طبيبم هندوستاندان گليرم
بيلن‌لر بيلسين‌لر من تيليم خانام
بيلميين‌لر بيلسين، گؤوهرم، كانام
مرغئی ساكينی، اصلی تؤركمانام
گزه‌گزه بو جهاندان گليرم
هرایل تیر آیینین سون هفته‌سی‌نین جوما گونونده، حکیم تیلیم خان آدینا قورولتای کئچیریلیر. بو قورولتایا ایران تورکلری مره‌غئی کندینده، حکیم تیلیم خانین مزاری اوسته، ییغیشیرلار و اونون خاطیره‌سینی عزیزله‌ییرلر. بو قورولتایلاردا تدقیقاتچی‌لار مقاله اوخویورلار، شاعیرلر یازدیقلاری شعرلرینی اوخویورلار و اوزانلار قوپوز چالیرلار . حکیم تیلیم خان آدینا بو گونه کیمی ایراندا 7 قورولتای قورولوب کی تاریخ سیراسی ایله آشاغیدا قید اولونور:
۱- بیرینجی قورولتای۱۳۷۰ ینجی ایلده(گونش ایلی)مهر آیینین ۴ و ۵ ینده ساوانین مرغئی ، میسیرقان و بند امیر کندلرینده قورولوب.
۲- ایکینجی قورولتای ۱۳۷۱ ینجی ایلین شهریور آیینین ۲۶ و ۲۷ تاریخلرینده ساوانین مرغئی، یئل آباد و جوشقان کندلرینده قورولوب.
۳- اوچونجو قورولتای ۱۳۸۵ ینجی ایلین تیر آیینین ۳۰ وندا ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
۴- دوردونجو قورولتای ۱۳۸۶ ینجی ایلین تیر آیینین ۲۹ ـ وندا ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
5- بئشینجی قورولتای 1387 ـ نجی ایلین تیر آیینین 26 سیندا ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
6- آلتینجی قورولتای 1388ـ نجی ایلایلین تیر آیینین 25 ینده ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
7- یئددینجی قورولتای 1389 ـ نجو ایلین تیر آیینین 25 ینده (5 شعبان 1431 - 17 جولای 2010) ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
بو قورولتایلارا بیر چوخ شهرلردن او جمله‌دن ساوه، قم، تهران، کرج، و دیگر کند و شهرلردن تیلیم خان سئون اینسانلار قاتیلمیش‌لار. بو تدقیقاتچی، تورکولوق، یازار، شاعیرلر بیر یا نئچه دؤنه بو قورولتایا قاتیلمیش‌لار. او جمله‌دن: دکتر جواد هیئت، دکتر غلامحسین بیگدلی، دکتر محمدتقی زهتابی، دکتر حسین محمدخانی (گونئیلی)، حجت الاسلام و المسلمین حجت الله ذاکر، والی گؤزه‌تن، صمد مرادی، اکبر آزاد، مهندس حسن راشدی، اسدالله مردانی رحیمی، براتعلی فتح‌اللهی، عاشیق علی رمضانی (گونش)، عاشیق مسیح الله رضایی، عاشیق تقی محیط، عاشیق حسین علی‌حسینی، عاشیق رضا گلزار، غلامرضا بهارلی، عاشیق علی ولدخانی، عاشیق نادر رنجبر، عاشیق رمضان باقی، بختیار فرخ، حاج علی سیفی،سید حیدر بیات، دکتر سیامک سلام‌زاده، ائلشن اوریادلی، سعید موغانلی، حیدر آقا خادملو، علی رحمتی، الیاس امیرحسینی، مهندس عسگر علیایی کلیان(یاشیل)، ابوالفضل پالیزبان (سلیم خان)، علی اسلامی، عبدالله جوان، علی رحمتی (شیدای خرقاني)، مهرعلی محمدی (چنلی)، محمد رزاقی، ...
تیلیم خانین مزاری ائله آنادان اولدوغو مره‌غئی کندینده‌دیر. 1385/5/13 تاریخینده تیلیم خانین مزاری‌نین داشی دییشدیریلدی و 1388 ـ نجی ایلده اونون مزاری اوسته بیر آبیده تیکیلدی.
تیلیم خان گدیگی ساوانین "مرغئی" و "سنگک" کندلرینین یاخینلیقلاریندا بیر گدیگین آدی دیر. بئله مشهوردور کی حکیم تیلیم خان بو گدیکده روحانی حالته چاتیب و تانرییا قوووشما جامی ایچیبدیر.
تیلیم خان حاققیندا یازیلان کیتابلار و مقاله‌لر:
تیلیم خان حیاتی و یارادیجیلیغی؛ یازانلار: پروفسور محمدتقی زهتابی و دوکتور علی کمالی، تبریز، نشر اختر (چاپا حاضیرلایان دکتر زهتابی اثرلری‌نین نشر ائوی)، 1382 گونش ایلی، 167 صفحه. بو اثرین دیلی تورکجه‌دیر.
حکیم تيليم خان ديواني،بيرينجي جيلد- نويد اسلام يايينلاري- قوم- اسدالله اميري- ۱۳۸۶
یادنامه حکیم تیلیم خان؛ حاضیرلایان مهندس اسدالله امیری، نويد اسلام- قم- ۱۳۸۷
تیلیم خانین افسانه‌وی سئوگیسی
تیلیم خانین آدینی افسانه‌لندیرن اونون دستانلی سئوگیسی‌دیر. تیلیم خانین سئودیگی مئهری خانیم آدیندا اؤز کندداشی بیر قیز ایمیش. او سئوگیلیسی ایزینده دوشوب شیرازا گئدیر. تیلیم شیراز سفرینده چوخلو اولای‌لارا اوغراییر. نهایت‌ده او مئهری‌نی شیرازدان قایتاریر و مره‌غئی‌یه دوغرو گتیریر آنجاق مره‌غئی‌یه واریر وارماماق‌لاریندا و ائولنیب ائولنمه‌مک‌لرینده اوزانلارین روایت‌لرینه گؤره اختلاف وار.
تیلیم خاندان ائتگی‌لنمیش ان معروف شاعیرلردن قاشقایلی مأذون ،تورکمان محمود ، درویش بهروان ، آشیق رضعلی دن یاد اتسه ک یالنیش اولماز.
حکیم تیلیم خان دان بیر چوخ داستان سویله نیر او جومله دن : حکیم تیلیم خانین شیراز سفری ، تیلیم خان و توفارقانلی شاعیر
تیلیم خان حاققیندا یازیلان ایکی یازی :
ساوالی دده تیلیم خانین مذهبی شعرلریندن/ آشیق گونش(علی رمضانی)
بو ده یرلی عاریفین بو گونه قده ر الده ائدیلمیش اثرلری نین دیقه ته لایق حیصه سی آللاهین وارلیقی،ایسلام دینی،اونون اوصوللاری،شخصییتلری،قورآن مجیدین بیر سیرا کیچیک سوره لری،قیامت،بهشت،جهنم،معراج نامه،دشت - کربلا،خلقت نامه، شکییات وسهویات نماز،ودینی ومذهبی مسئله لره حصراولونموش اثرلردیر . شاعیرین ووطنداشلارینین ایسته یی وطلبی،هابئله تقییه اساسیندا قلمه آلمیشدیر.
دده تیلیمین یاشاییب یاراتدیغی دؤور حدودا ایککی یوزبئش ایل بوندان قاباق دیر. دده تیلیم اؤز زامانیندا حضرت علی .ع.نین نهج البلاغه سی،قصارکلماتی ودیوانینی اوخویوب،واونون اصیل معنادا کیم اولدوغونو ونه دئمک ایسته دیگینی یاقچی باشا دوشورموش،وبیلیرمیش اینسان قابیل ترقی وشعورلو وگله جه یه باخمالی دیر،خورافات اسیری اولمادان حیاتلا آیاقلاشیب ایره لی گئتمه لیدیر.بیرطرفدن دده تیلیم ایمام حسین.ع. باره ده عاوام خلق داخیلینده اولان مراسیملر،ایشلر وتصورلری موشاهیده ائدیر،دیگرطرفدن اوایمامین اثرلرینده( لنقل الصخرمن قمم الجبال احب الی من منن الرجال) کیمی مردکیشیلره خاص معنالی بئیتلری اوخویورواونون یوکسک شخصییتینی وایجتماعی هدفلرین گوره رک عاواملیقدان بئزار اولوردو
دده تیلیم خان ایشاره ائدیر حضرت علی.ع. بویورور ایسته سم سودان سیزه ایشیق وئررم وایمام جعفرصادیق.ع.ین ایجتماع,عایله،فیزیک،شیمی،نجوم وسایره مختلیف علملرباره ده،اوروپادان چؤخ چؤخ قاباق لار یازدیقلارینی اوخویوب واونون بویوک نابیغه اولدوغونا همده ده رین علمی وبیلیگینه اینانیرو..........
بونا گوره دده تیلیم خانین نئچه مذهبی ،وایمام لارین وصفینده دئدیگی و.... شعرلریندن عزیز رطنداشلاریمیز ودیلداشلاریمیزه تقدیم ائیله ییره ک:
سید المرسلین نبی - اؤممی
باشین ایچون، منه بیرسال نظرسن
افسرده ایام کساد اولموشام
منیم ایچون رواج ائیله بازارسن
..................................
به حؤرمت - چهار کیتاب و قورآن
به حؤرمت - ملائک ،پری و اینسان
به حؤرمت - جمع - جمله سواران
لوطف ائیله سن صحت، آپار آزار سن
.........................................
هئچ نبی ده اولماز بوطور و طرزین
حؤکم اولدو اؤممته سننت و فرضین
قورولدو خالقه ائتدیگین عرضین
گر ایسته سن جهنمی پؤزارسن
......................................
حکیم تیلیم خان نییه قاییدیب؟ / سید حیدر بیات
قوراپيشيرن ۳۰, ۱۳۸۶
تیلیم خان داها دوغروسو بلکه ده تئلیم خان، عادی بیر شاعیر دئییل.
سیید حیدر بیات دان بیر یازی:
یولداشلارین بیریسی بئله سانمیشدی کی تیلیم خان ساوه ماحالینا عایید اولدوغونا گؤره بئله قاباریب گؤزه گلیر. بئله می؟
یولداشلارا دئمه‌لی‌یم: ساوه‌نین اطرافیندا اونلار بلکه ده یوزلر تورک شاعیر یازیب یاراتمیشلار. او جومله‌دن خوندابلی مهجور، رضاعلی، تورکمن ماحمود و… آمما هئچ بیریسی تیلیم خان اولماییبلار. تیلیم خان بیر قرنیدن ده بلکه چوخ ساوه، قوم، قاراقان، قزوین ماحاللاریندا عاشیقلارین سازلاری ایله سؤزلرینی کند کند ائوائو گزدیریب کؤنوللره قوناق آپاریبدیر.
تیلیم خاندا سؤزجوک، فورما، دوشونجه تام باشقا شاعیرلر ایله فرقلی‌دیر. بو فرقی طبیعی کی آکادمسینلر آچیقلامالی‌دیرلار.
آیریجا تیلیم خان آذربایجان مدنیتینده استثااولاراق یاشامی افسانه‌لشمیش و اونون شعرلری ایله یاناشی حیاتی دا بیر داستان کیمی عاشیقلار طرفیندن سؤیله‌نیلر. بو افسانه‌وی حیاتی زنگان عاشیق موحیطی‌نین عاشیقلاری دا سؤیله‌رلر و زنگانلی عاشیق موسلوم عسگری نین سؤیله‌دیگی تیلیم خان داستانی بو گونلر محمد رزاقی به‌یلری‌نین تشبثی ایله قلمه آلینیب دیر.
اورکلری مفتون ائتمک آنجاق هر شاعیرین ایشی دئییل و تورکمن لرده مختومقلی فراغی و آذربایجاندا دا حکیم هیدجی خواص ایچینده و تیلیم خان و ماراغالی کریمی و شهریار و… کیمی شاعیرلر خواص و عوام ایچینده بو افتخاری قازانیب‌لار.
بیرده خاطیرلایالیم کی تیلیم خانین هله شعرلری کامیل صورتده چاپ اولماییبدیر بلکه چاپ اولاندان سونرا یاخشی قضاوت ائده بیلک.
تیلیم خانین دؤردونجو قورولتایی بوتون چاتیشمامازلیقلارا باخمایاراق گؤستریردی کی تیلیم خان بیرداها بابک کیمی اؤز دیلینی ساوونماغا قاییدیب دیر و قومدان قورولتایا دوغرو گئدن اتوبوسو امنیتی قوه‌لر قایتاراندا هامی بابک قالاسی‌نین موسافیرلری نی خاطیرلادی. آنجاق بو دؤنه شوونیزمین قولاغی دیبینده بو اولای باش توتدو.
منجه بو مسئله میللی حرکته یئنی بیر یؤن و یئنی بیر تعریف گتیردی. اومورام کی اوزمانلار بو ساحه‌ده آرتیق فیکیرلشه‌لر.
قایناق‌لار:
تیلیم خان اثرلری اوزه‌رینده: یازان حسین محمدخانی گونئیلی، بو مقاله 1386 دا چاپ اولان حکیم تیلیم خان دیوانی‌نین مقدمه‌سینده صص11-31 چاپ اولموش.
حکیم تیلیم خان وئبلاگی
آلقیش وئبلاگی
ویکی پدیا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر